* 周彤 *
2014年12月2日是《合艾和平协议》签署25周年。这个三方和平协议，于1989年12月2日在泰国合艾蠡园大酒店签署，盛况空前，举世瞩目。她为我国和泰国带来和平安宁，结束了长达41年的战争。这场战争是于1948年6月中旬，英殖民政府宣布紧急状态开始的，对英国方面来说是殖民战争，对马共和人民方面来说则是民族解放战争；到1957年8月马来亚独立时，英国把政权移交给它培植的政府，致使战争转化为内战，直到和平协议签署而终止。
这个协议的签署值得纪念，在于她带来和平。如果没有和平，今天马泰两国政府势必继续付出庞大的军费，不少军人和平民百姓都会面临不幸的遭遇，许多地区不能开发或发展，以致酿成经济困难，人民的生活也不安宁。(按：《合艾和平协议》签署后出现的一片经济繁荣景象就是例证。直到1997年的亚洲金融危机爆发，繁荣才转入萧条，但那是另外的问题。) 两国政府都领悟到这些因素而愿意进行平等的三方会谈，同马共达成双赢的光荣和解，实现和平。执政当局、工商界和各界人民都共同享受到这一和平带来的果实。这一事实谁也不能否认。
因此，签署协议的各方都必须尊重和履行协议。但是，25年来，在泰王国方面，可以说基本上很好地履行协议；马共方面也是一贯遵守协议，毫无违反协议的事例；但令人遗憾的是，马来西亚政府并没有完全履行协议，除了对前人民军人员有些不公平的举措，经过抗议后稍有改善之外，最大的不公平，就是违反协议，对陈平进行人身攻击，拒绝陈平的一切合乎人之常情的申请——回归祖国，回国探亲，祭拜祖先，等等；甚至逝世后骨灰也不准拿回祖国。这完全否定了对促成协议有功，又是协议主要签署人，在协议签署仪式上宣誓效忠最高元首和祖国的陈平应有的基本人权。
“真正的和平不应仅仅是没有紧张行为：它也应当是正义的。” 这是美国民权运动领袖，也是1964年诺贝尔和平奖得主的马丁·路德·金（Martin Luther King）对和平的阐释。他所说的正义（juctice）就是公平正义，不履行协议就是违背公平正义。国际惯例，任何的政府更换，都必须遵守前期政府签署的协议。奉劝政府，应该看到，世界各国政府都会把一国政府履行协议的公信力看在眼里，以决定对该国政府的信任。
华玲会谈与普吉三方和谈的比较
比较是认识事物的好办法。拿两个决然不同结局的华玲会谈及普吉和谈来做比较，就可以对普吉会谈的成功及《合艾和平协议》的意义有更明确的认识。
- 华玲会谈：
1955年，英殖民者在6年多的殖民战争中遭到沉重的打击，连年的战争导致它必须把从这个殖民地获得的大量外汇收益用来支付庞大的军费，转赢为亏，困难重重。马来亚人民在民族解放军奋勇战斗的鼓舞下，普遍要求实现和平及独立。因此，殖民政府企图缓和局面，被迫宣布成立自治政府，于9月进行自治政府选举，马华印联盟获胜，东姑阿都拉曼（东姑）担任自治政府首席部长；在新加坡则是所谓劳工阵线的马绍尔当选首席部长。东姑出自个人目的，从起初拒绝转为接受与马共提出的会谈以顺应民意。在英国殖民者方面，它不得不表面上同意东姑与马共会谈，但骨子里是企图要挟马共投降。实际上，东姑根本没有决定权，新加坡的马绍尔则更不用说了，所以东姑是在受控制下，秉承英殖民者的意旨和马共会谈的。陈平和拉昔·迈丁都谈到陈田发现英国官员在一个房间幕后操纵录音的事实。而且会谈记录报告要交由吉隆坡呈给马来亚联合邦总督及军事指挥部。这些因素就是东姑在会谈中要挟马共投降，从而导致会谈破裂的必然结局。
马共方面：中央和十支主力北撤边区游击根据地，在国内还有一定数量的部队，总兵力还有两千左右。在防御战、伏击战和武器装备方面有相当水平，但远不如80年代的水平；防御工事有必要的设施，但远不如80年代完善；收藏粮食物质技术才刚起步，没有支持长期斗争的藏粮，也面对许多困难，等等。而且，1955年，是在和平运动理事会的世界和平运动和万隆会议兴起的和平气氛下，还有《苏共与中共联合书面意见书》提出应该结束武装斗争等的压力下，马共于5月发出《吴兴声明》，几经周折对方才同意举行会谈。马共是被动的派代表去找对方，多次商谈才决定12月28-29日的华玲和谈。陈平是带着压力冒险率领代表团前去出席会谈的。
在华玲会谈过程，面对东姑等咄咄逼人的指责，胁迫马共投降时，陈平发出了“我们绝不会允许别人强迫我们放弃信仰”、我们“战斗到最后一人也绝不投降”的怒吼。另一方面，陈平也促请东姑去争取内部治安（即军警）的控制权和独立，在获得独立后可以再次会谈和放下武器。但是东姑去伦敦谈判并带回1957年8月31日的独立承诺之后，就背信弃义地拒绝与马共会谈，并延续英殖民者进行的战争，进而转化为国内战争，直到1989年12月2 日和平协议的签署才终止。
- 普吉和谈：
首先，普吉和谈与华玲会谈决然不同，这是马共与马来西亚政府及泰王国政府的三方和谈，泰方又是和谈的中介和见证人。各方都吸收了华玲会谈失败的经验教训，和谈不受时间限制，有关问题可以从长计议，通过平等的辩论和商谈达到各方面可以接受的协议。
其次，更重要的是：泰国从数十年的经验中意识到，要用武力消灭马共是不可能的任务（见吉迪将军的评论），从而在获得马共可以通过会谈结束战争的信息后，下决心主动来找马共会谈，愿意以公平合理的条件来结束战争。在马共方面的阿苏会见泰方代表后，泰方就协助阿苏前去向陈平汇报，以便可以进行正式的高级会谈来解决问题。这一决定使马来西亚政府处于被动的不利地位。
第三，这次不是马共主动提出和谈，而是首相马哈迪在获得马共可以通过会谈结束战争以及泰国要同马共和谈的信息后，急着多方面找马共和谈。根据拿督拉欣·诺和拿督姚光耀从军事和经济角度的说法，他们觉得花费了上千万令吉，甚至上亿令吉来对付马共，这仅仅是为了获得安全而已，所以就向马哈迪首相建议同马共会谈。但是，若从深一层的政治角度来看，主要还是马哈迪面对许多困境：例如巫统内斗导致1988年初的分裂，巫统被法庭宣布为非法，被迫注册为“新巫统”， 东姑拉沙里则成立“四六精神党”；马哈迪开除法院院长阿巴斯的报复行动，和削减最高元首权限的举措，又引发司法危机/宪法危机，等等。这就逼得他急于设法摆脱困境。他一方面通过副首相嘉化·峇峇派代表找阿都拉·西·迪，同十支代表进行初级会谈，另一方面又和拿督姚光耀合影作为佐证，委派他到泰国找马共，然后又到香港通过郭鹤尧去中国找陈平联系，提出进行高级会谈的要求。陈平委派阿焰和姚光耀联系，1988年12月初，姚光耀陪同阿焰抵达泰国曼谷，以便和泰国当局商谈安排高级会谈事宜。
第四，马共方面，经过华玲和谈后多年的困难和低潮时期后，1962年中制定和执行“积极坚持、逐步发展”的《新方针》，开始恢复、巩固和扩大边区根据地和扩大部队，突击队南下恢复国内武装斗争，等等。尽管70年代发生了第八支队的一江和勿洞二区的张忠民等拉了队伍先后分裂出去，另起炉灶，成立“马来西亚共产党”（马西共）。后来两者又于1987年的3月和4月分别走出森林，解散队伍。但是，马共到了80年代，根据地已经建设得相当巩固，各种群众组织健全，尽管部队的实力不如华玲和谈时期，只有约1200人，但是战斗力旺盛，部队的战术、技术水平和武器装备大大提高，掌握了对空作战和地雷战技术，防御工事和挖地道技术更加完善，保持粮食质量的地下藏粮技术也早已完善，储备了可以坚持斗争20年的粮食物质，等等。这些因素使马泰双方对马共边区部队的历次大规模“围剿”，都在马共的反击下以失败告终。事实概括如下：对第10支队、特区部队、联合区特别队和第12支队部队等的历次进攻，都以遭到重大损失而告终。这些就是“要用武力消灭马共是不可能的”结论的根据。
普吉和谈及《合艾和平协议》的意义
1988年，经过马方和第十支队阿都拉·西·迪派出的代表的初级会谈，北马局特别队代表黄胜同泰方代表的会谈后，阿苏出去同泰方会谈，泰方协助阿苏去向陈平汇报会谈详情，在马共的同意下，1989年初敲定了三方高级会谈即普吉和谈的安排。普吉和谈进行了五轮，从3月2 日拉开帷幕的第一轮会谈，到11月初达成原则协议的第五轮会谈，经历了8个月的漫长时光。5月中旬的第三轮会谈争论得最激烈，起因是马方坚持要对下山后的我方人员加以扣留，我方则坚决拒绝，闹到马方决定暂停会谈。我方毫不畏惧，从容面对要挟，而且严正声明，若要再打下去的话，我们还可以坚持20年。会谈休会长达将近五个月，在这期间，马方施展包括进攻在内的各种手段，我方还是岿然不动。在无可奈何之下，马方不得不又主动提出恢复会谈。有了这一经验教训，10月3日开始的第四轮会谈就顺畅多了，很容易达成原则协议，接着就是陈平前来为协议最后拍板的11月初的第五轮会谈，然后进入起草文件的阶段。这些文件有：《联合公报》，两项协议一共四个文件，即泰方与马共的协议有两个文件，马方与马共的协议有两个文件，合称《合艾和平协议》。
《合艾和平协议》的签署仪式，于1989年12月2日在泰国合艾蠡园大酒店隆重举行，由三方的代表在公众和世界媒体的见证下分别签署，具备国际公认的法律效力。
1-：泰方与马共有关《停止在泰国境内武装活动的协议》和《谅解备忘录》
主要条款是：对前人民军人员的权利保障都有明确的条款，其中最重要的是，规定“不在任何口头的或书面的声明中使用诸如“投降”或“妥协”之类毁誉性的字眼”，对 “前马来亚人民军成员提供身份证，”，“……获得泰国国籍……或移民证件，使他们享受适当的法律权利”等等。可以明确地说，泰国和平村和友谊村村民及有关人员就是在属于泰方与马共协议的名分下取得公民权的*1。
（注*1：泰方与马共协议的第3条款如下：“3. 第四区内部安全行动指挥部和泰国有关当局将：宣布马共停止在泰国境内的武装活动是一项理性的行动，而且不在任何口头的或书面的声明中使用诸如“投降”或“妥协”之类毁誉性的字眼。向曾经拥有泰国公民权的前马来亚人民军成员提供身份证，并通过符合官方要求与条件的步骤，让愿意留在泰国的其他国籍成员获得泰国国籍或移民证件，使他们享受适当的法律权利。在上述法律程序期间，授予所有成员行动权利证书。保证前马来亚人民军成员享有如同赋予泰国公民一样的合法拥有财物的权利。”）
2-：马方与马共关于“停止对抗的协议”和“行政安排”
主要的条款有：其中一个条款明确规定：“此后任何一方发表的报界声明，都必须根据协议的精神，不得含有任何类似“集体投降”和“妥协”之类的毁誉性词语。”关于人身安全和保障，除了定居及和平生活权利外，还有“政府将不会因为他们过去所从事的与马共有关的活动而实施1960年内部安全法令或任何其他法律于他们身上。”回国人员的“回国，入境检查将采取不引起任何尴尬的方式进行”。对公民权和国民身份证，权利与义务有明确的条款。对参政的规定是“可以自由参加政治活动，包括在马来西亚联邦宪法和法律范围内组织政党。”
而且，在会谈过程，我方代表举出马共抗日抗英的历史事实，以铁证如山的论据，使得马方答应释放政治犯，其代表团长拿督拉欣·诺还口头宣读：“马来西亚不否定或者争议，马共对独立斗争的贡献。至于贡献的程度，…..就交给历史学家吧。”这一含义不可忽视，这意味着是为我们争得了对历史的话语权。（见《我方的历史》第438页。）
可见，以上长达8 个月和谈的商讨、辩论和斗争过程，以光荣和解取得的《合艾和平协议》，各项条款的具体规定明确有效，公平合理，必须执行。这实在是来之不易，是经过陈平领导的马共代表们多少个日夜的绞脑汁，日夜操劳，顽强抗争才取得的呀！。
对我国来说，《合艾和平协议》从签署之日起就已经载入我国的历史篇章，三方保存的档案记录谁也不能否认，有关条款三方都必须遵守和履行，不能违反。
前排坐者为周彤（Afandi)
取自：21联谊会纪念《合艾和平协议》签署25周年特刊文章
参考文献：
（1）三方《联合公报》
（2）《合艾和平协议》的四项文件
（3）陈平：《我方的历史》
（4）阿都拉·西·迪：《回忆录（下）—— 边区的斗争与光荣的和解》
前排坐者为周彤（Afandi）同志。
Resensi Persetujuan Damai Hadyai
—— Peringati Hari Ulang Tahun Ke-25 Penendatanagan perjanjian
** Afandi **
Hari ulang tahun ke-25 penandatanganan Pwersetujuan Damai Hadyai jatuh pada 2 Disember 2014. Perjanjian damai tiga pihak ini ditandatangani pada 2 Disember 1989 di Hotel Le Garden Hadyai, Thailand, upacaranya penuh istiadat dan kemegahan luar biasa, diperhatikan pelbagai pihak dan media sedunia. Persetujuan ini mendatangkan perdamaian dan keamanan kepada negara kita dan selatan Thailand, mengakhiri perang yang telah berlanjutan selama 41 tahun. Perang ini bermula setelah kerajaan penjajah British mengumumkan Darurat pada pertengahan Jun 1948, di pihak British adalah perang penjajahan, manakalan di pihak Parti Komunis Malaya (PKM) dan rakyat adalah perang pembebasan nasional; semasa Malaya merdeka pada 31 Ogos 1957, British memindahkan kekuasaan ke tangan kerajaan yang dipupuknya, menyebabkan perang itu merobah menjadi perang saudara, berterusan sehingga berakhir selepas penandatanganan persetujuan damai.
Penandatangana persetujuan ini berbaloi diperingati, kerana ia mendatangkan perdamaian. Jika tiada perdamaian begini, keranajaan Malaysia dan Thailand sudah pasti akan menghabiskan perbelanjaan tentera yang amat besar, asykar dan rakyat jelata akan mengalami kemalangan yang teruk, banyak daerah tidak dapat diteroka atau dimajukan, sehingga menimbulkan kesukaran ekonomi, juga tiada keamanan bagi kehidupan rakyat. Kemakmuran ekonomi yang muncul setelah penandatanganan Persetujuan Damai Hadyai adalah buktinya. Cuma kemakmuran ini merobah menjadi kemelesetan setelah meletusnya krisis kwangan Asia pada 1997. Kerana menyedari faktor tersebut itulah, kerajaan kedua-dua negara ingin mengadakan perundingan tiga pihak secara sama rata, dan mencapai perdamaian secara terhormat bersama dengan PKM. Hasil kemakmuran didatangkan dari perdamaian ini dikecapi pihak berkuasa, kalangan perdagangan dan perindustrian serta rakyat semua kalangan. Fakta ini tidak dapat dinafikan sesiapapun.
Oleh itu, semua pihak yang menandatangani persetujuan itu mesti mengambil berat dan menunaikannya. Akan tetapi, selama 25 tahun ini, bagi pihak Thailand, boleh dikatakan pada asasnya menunaikan persetujuan dengan sangat baik; bagi pihak PKM juga sentiasa menaati persetujuan, langsung tiada hal yang melanggar persetujuan; tetapi apa yang sangat dikesali kerana pihak kerajaan Malaysia tidak menunaikan sepenuya persetujuan itu. Terdapat beberapa langkah tidak adil terhadap bekas Tentera Rakyat, dan ada pembetulan tertentu setelah dibantah, tetapi yang paling tidak adil adalah melanggar persetujuan, mengaibkan martabat peribadi Chin Peng dengan cara memfitnah, menolak semua permohonan munasabahnya berupa perasaan umum insan biasa, seperti kembali ke tanah air, melawat sanak saudara dan menziarah pusara ibu bapanya di tanah tumpah darahnya, dan sebagainya, malahan setelah pemergiannya abu jenazahnya dilarang dari bawa balik ke tanah tumpah darahnya. Perbuatan itu telah menyangkal sama sekali hak asasi manusia yang sewajarnya bagi Chin Peng yang berjasa menjayakan dan selaku seorang daripada penandatangan utama persetujuan damai, dan di dalam upacara penandatangan telah berikral taat setia pada Yang di Pertuan Agong dan negara.
“Perdamaian sejati tidak seharusnya hanya tiada perbuatan menggawatkan; tetapi juga seharusnya ada keadilan.(justice)” Ini adalan tafsiran dari pemimpin gerakan hak asasi manusia Amerika Syarikat yang juga pemenang Hadiah Keamanan Nobel，Martin Luther King. Keadilan yang ditafsirnya itu bermakna adil dan saksama. Jadi, tidak menunaikan persetujuan bererti memungkiri keadilan. Menurut kelaziman antarabangsa, penukaran apa-apa kerajaanpun mesti menunaikan persetujuan yang ditandatangani kerajaan dulu. Nasihat ikhlas, haruslah pertimbangkan bahawa kerajaan semua negeri sedunia akan memerhatikan dan meninjau kebolehpercayaan suatu kerajaan menunaikan persetujuan, dan menentukan keyakinannya terhadap negara itu berdasarkan tinjauan itu
Bandingan antara Perundingan Baling dengan Perundingan Phuket
Cara perbandingan adalah kaedah baik untuk memahami sesuatu objek atau perkara. Jadi, membandingkan Perundingan Baling dan Perundingan Phuket yang berlainan sama sekali kesudahannya, akan mencapai pengertian lebih jelas tentang kejayaan Perundingan Phuket dan makna Persetujuan Damai Hadyai.
（1） Perundingan Baling
Pada tahun 1955, penjajah British telah mengalaminhentaman teruk di dalam perang penjajahan selama 6 tahun lebih, akibat peperangan berturut-turut ini menyebabkan ia menhabiskan amat banyao keuntungan tukaran asing yang diperolehnya di tanah jajahan ini untuk perbelanjaan tentera yang amat besar, menghadap kehilangan dan kesukaran bertubi-tubi. Kerana adanya galakan tertempuran-pertempuran gagah berani Tentera Pembebasan Nasional, rakyat Malaya rata-rata menuntut perdamaian dan kemerdekaan diwujudkan. Oleh yang demikian, demi meredakan keadaan itu, pihak penjajah terpaksa mengumumkan penubuhan kerajaan sendiri, danmengadakan pilihan raya pada September，PerikatanUMNO, MCA dan MIC menang, Tunku Abdul Rahman menjadi Ketua Menteri; di Singapura pula Davic Marshall dari Barisan Buruh terpilih menjadi Ketua Menteri. Atas matlamat peribadinya Tuanku Abdul Rahman main tipu helah menyambut pendapat umum, berubahdari menolak kepada menerima usul PKM untuk berunding. Di pihak penjajah British pula, ia terpaksa pada lahirnya bersetuju perundingan Tuanku Abdul Raham dengan PKM, namun hakikatnya hendak memaksa PKM menyerah diri. Csebenarnya Tunku Abdul Rahman langsung tiada kuasa membuat keputusan, Davic Marshall pula tak payah disebutlah. Oleh itu, Tunku adalah dalam keadaan terkekang dan mendukung kehendak penjajah British berunding dengan PKM. Chin Peng dan Rashid Maidin telah menceritakan fakta seorang pegawai Ingelish memanipulasi alat rakaman dalam satu bilik yang telah dilihat oleh Chen Tian. Rakaman perundingan itu mesti dihantar ke Kuala Lumpur untuk disemak oleh Governol Persekutuan Malaya dan markas besar tentera British. Faktor-faktor inilah membuatkan Tunku memaksa PKM menyerah diri dan perundingan pasti berakhir dengan kebuntuan.
Di pihak PKM: Organ Jawatankuasa Pusat dan kekuatan utama Rejimen Ke-10 beredar ke basis gerila di utara kawasan sempadan, masih ada pasukan-pasukan tertentu di dalam negeri, total kekuatan kira-kira dua ribu. Di aspek tpertempuran pertahanan, serang hendap dan kelengkapan senjata bertaraf agak baik, tetapi jauh dari taraf pada dekad 1980-an. D segi alat dan kubu pertahanan ada kemudahan-kemudahan yang diperlukan, tetapi tidak selengkap dekad 1980-an. Teknik menyimpan abahan makanan dan barangan baru bermuala saja dan tiada simpanan bahan makanan untuk mempertahankan perjuangan jangka panjang, berdepan dengan banyak kesukaran, dan sebagainya, dan sebagainya. Malahan, pada tahun 1955, di bawah suasana perdamaian yang timbul dari kempen Majlis Pergerakan Perdamaian Sedunia dan suasana perdamaian yang timbul dari Persidangan Bandong, dan di bawah tekanan harus mengakhiri perjuangan bersenjata yang dikemukakan dalam Pendapat Bertulis Bersama Parti Komunis Soviet Union dan Parti Komunis China itu. Maka PKM mengeluarkan surat/kenyataan Wu Xing pada Mei, setelan mengatasi beberpa halangan, barulah pihak lawan bersetuju mengadakan rundingan. PKM adalah secara pasif mengutus wakil pergi menemui pihak lawan, melalui perbicangan beberapa kali barulah dapat menetapkan perundingan Baling 28-29 Disember itu, Chin Peng mengetuai perwakilan pegi menghadiri perundingan dengan membawa tekanan dan merempuh marabahaya.
Dalam proses perundingan Baling, berdepan dengan kerena Tunku Abdul Rahman dan lainlain yang mencerca secara agresif dan cuba mamaksa PKM menyerah diri itu, Chin Peng telah bertempik keberangan: “Kami mulak tidak akan membenarkan oranglain memaksa kami membuang kepercayaan”, kami “mutlak tidak akan menyerah diri walaupun berjuang sehingga seorang yang terakhir”. Pada aspek lain, Chin Peng telah menggesa Tuanku Abdul Rahman pergi memperjuangkan kuasa kawalan keselamatan dalam negeri (iaitu kawalan ke atas polis dan tentera) dan kemerdekaan, setelah kemerdekaan dicapai, boleh berunding lagi dan meletakkan senjata. Akan tetapi, Tuanku Abdul Rahman pergi ke London berunding dan membawa balik kemerdekaan 31 Ogos 1957, ia telah memungkiri janjinya. Ia enggan berunding lagi dengan PKM, dan meneruskan perang cetusan penjajah British, menyebabkan perang merobah menjadi perang dalam negeri, sehingga penandatanganan persetujuan damai pada 2 Disember 1989, barulah berakhir.
- Perundingan Damai Phuket
Pertama, Perundingan Damai Phuket berbeza sama sekali dengan Perundingan Baling, ia adalah perundingan tiga pihak antara PKM dengan kerajaan Malaysia dan dengan kerajaan Thailand, manakala pihak Thailand selaku perantara dan pengakusaksi. Semua pihak telah menerima pengalaman dan pengajaran kegagalan Perundingan Baling, tempoh perundingan tidak terhad, masalah-masalah berkenaan boleh bertimbang lebih lanjut dan dirunding kemudian, menerusi perbahasan dan rundingan sacara sama rata untuk mencapai persetujuan yang boleh diteriama semua pihak.
Kedua, yang lebih penting lagi, dengan pengalaman berpuluh-puluh tahunnya, pihak Thailand telah menyedari bahawa adalah mustahil dapat menghapuskan PKM dengan kekersan bersenjata (lihat ulasan Jeneral Kitti Ratanachaya), maka setelah mendapat berita tentang PKM，lalu berazam mendapatkan PKM untuk berunding, dan rela mengakhiri perang dengan syaraat adil dan munasabah. Setelah Ah Su adakan pertemuan dengan wakil pihak Thailand, kerajaan Thailand pun membantu Ah Su pergi memberi taklimat perundingan kepada Chin Peng, agar boleh mengadakan perundingan peringkat tinggi untuk menyelesaikan masalah. Ketetapan sedemikian telah menyebabkan pihak Malaysia berada dalam kedudukan pasif.
Ketiga, perundingan kali ini bukan diambil inisiatif oleh PKM, melainkan adalah Perdana Menteri, Tun Dr. Mahathir telah mendapat maklumat bahawa PKM boleh mengakhiri perang melalui perundingan, ia bergegas melalui berbagai-bagai jurusan mencari PKM untuk berunding. Menurut penyataan Datuk Rahim Nor dan Datuk Yao Guangyow dari sudut ketenteraan da ekonomi, rasa mereka, puluhan juta bahkan ribuan juta ringgit dehabiskan untuk memerangi kounis, hanyalan mendapat keselamatan sahaja, oleh itu mereka merujukkan usul kepada Tun Mahathir, agar berunding dengan PKM. Namun jika ditinjau dari sudut politik secara lebih mendalam, sebab utamanya kerana Tun Mahathir menghadapi banyak kesukaran, umpamanya persengketaan dalamannya menyebabkan UMNO menyerpih pada awal 1988, UMNO diharamkan oleh hakim mahkamah, terpaksa mendaftar sebagai UMNO Baru manakala Tenggu Razaleigh Hamzah pula menubuhkan parti Senabgat 46. Tindakan balas Tun Mahathir menyingkirkan Ketua Hakim Negara Tun Mohamad Salleh Abas, dan mengurankan bidang kuasa Yang di Pertuan Agong, telah menimbulkan krisis kehakiman dan krisis perlembagaan, dan sebaginya. Maka ia rasa ia terdesak dan ingin sekali mencari jalan untuk melepaskan diri dari kesukaran. Di satu segi, ia melalui Timbalannya, Ghafar Baba menghantar wakilmendapatkan Abdullah C. D. dan mengadakan perundingan peringat rendah dengan perwakilan Rejimen Ke-10. Di segi lain, ia bergambar bersama Datuk Yao Guangyow sebagai bukti dan pergi ke Thailand mencari hubungan PKM, kemuadian pergi ke Hong Kong, melalui Kuok ke China menghubungi Chin Peng, mengemukakan agar perundingan peringkat tinggi diadakan. Lalu Chin Peng menghantar Ah Yan (Zainun) bertemu denagan Datuk Yao. Pada awal Disember 1988, Datuo Yao bersama Zainun iba di Bangkok, Thailand, untuk berunding dengan pihak Thailand tentang urusan perundingan peringkat tinggi.
Keempat, pihak PKM. Setelah mengharungi masa sukar dan lemah semangat bertahun-tahun setelah Perundingan Baling, pada pertenghan 1962, Pedoman Baru “teguh meneruskan perjuangan secara proaktif dan mengembangkannya selangkh demi selangkah”, mulai memulehkan, memperkukuh dan meluaskan basis kawasan sempadan dan meperbesarkan pasukan, serta menghantar Pasukan Pengkempur mara ke selatan memlekan perjuangan di dalam negeri dan sebagainya. Biarpun pada dekad 1970-an telah terjadi peristiwa di mana ketua-ketuan kumpulan Yijiang dan kumpulan Zhang Zhongmin membelot, main siasah berkomplot untuk memperdaya bawahan, berpecah dari PKM, lalu serpihan itu mendirikan Parti Komujs Malaysia. Kemudian pada 1987, Yijiang yang mula bertidak sewenang-wenang dan buat keputusan sendiri，bergegas keluar nebyerah diri, membuatkan Zhang Zhongmin terdesak dan terpaksa keluar dari hutan pada April ….. (Lihat muka 215-227 memoir Qiuzhen dalam bahasa Cina.). Namun, bagaimanapun, pada dekad 1980-an, basis PKM telah telah cukup kukuh, sungguhpun kekuatan anggota tidak setanding masa Perundingan Baling, tak sampai 1200 orang, akan tetapi, taraf teknik dan taktik tentera dan kelengkapan senjata pasukan telah amat meningkat, telah menguasai teknik-teknik menembak pesawat terbang dan perang periuk api, alat-alat pertahanan dan teknik membuat terowong telah lebih sempurna, teknik menyimpan bahan makanan dan barang-barang di bawah tanah dan menjamin mutunya lama sudah disempunakan, telah menyimpan bahan makanan dan barang-barang yang boleh mempertahankan perjuangan selama 20 tahun, dan sebagainya. Dengan adanya faktor ini, semua kesekian kali “kepung basmi” dan serangan besar-besaran dari pihak Thailand maupun dari pihak Malaysia, telah berakhir dengan kegagalan kerana serangan balsa pihak PKM. Fakta-faktanya dirumuskan sebagai berikut: Semua kesekian kali serangan ke atas pasukan Rejimen Ke-10, pasukan Kawasan Khas, Pasukan Khas Kawasan Campuran dan pasukan Rejimen Ke-12, telah berkesudahan mengalami kehilangan besar. Inilah sebagai asas kesipulan “Mustahil boleh menghapuskan PKM dengan kekerasan bersenjata.” Ini juga membuktikan hujah berikut tidak berasas: Seorang yang mendakwa dirinya pengarang mengkaji maslah PKM, dalam tulisannya mengenai riwayat hidup Chin Peng, selepas kata-kata memuji, pada akhirnya ditonjolkan kesimpulan mengatakan PKM di kawasan sempada “tercungap-cungap berada di ambang maut” ; dan seorang yang disebutnya kiri itu mengatakan PKM hanya menjadikannya sebagai “chip untuk tawar-menawar” dalam perundingan saja. Hujah itu cubah meremehkan PKM dan makna Persetujuan Dmai Hadyai.
Makna Perundingan Phuket dan Persetujuan Damai Hadyai
Pada tahun 1988, menerusi perundingan peringkat rendah anatar wakil pihak Malaysia dengan wakil Abdullah C.D. dari Rejimen Ke-10, dan perundingan wakil Pasukan Khas DCCUM, Huang Sheng denga wakil pihak Thailand, lalu Ah Su keluar berunding dengan pihak Tailand, dan kerajaan Thailand membantu Ah Su pergi membuat taklimat perundingan kepada Chin Peng, agar PKM bersetuju. Dengan ini peraturan perundingan peringkat tinggi di Phuket barulah ditetapkan pada awan 1989. Perundingan Puket berlangsung sebanyak lima pusingan. Pusingan pertama ditarik tirai permulaan pada 2 Mac, terus hingga pusingan kelima yang mencapai persetujuan secara asas pada awal November, melalui masa panjang selama delapan bulan. Dalam perundingan pusingan ke-3 pada pertengahan Mei, telah timbul pertikaian hangat dan sengt, puncanya adalah pihak Malaysia berdegil hendak menahah orang pihak kami. Namun pihak kami bertegas menolaknya, bertengkar sehingga pihak Malaysia ambil keputusan menghentikan perundingan sementara. Namun pihak kami tetap tak gentar, menghadapi ancaman itu dengan sikap tenang, malahan menyatakan secara serius bahawa jika hendak meneruskan perang, pihak kami sanggup mempertahankannya 20 tahun lagi. Perundingan ditangguhkan selama 5 bulan, dalam tempoh itu, pihak lawan mengambil pelbagai langkah termasuk serangan ke tasa pihak PKM, tetapi PKM tetap teguh bertahan dan lngsung tidak berganjak. Maka dalam keadaan taida jalan lain melainkan berunding semula itu, pihak Malaysia secara inisiatif mengajak PKM berunding semula. Dengan adanya pengajaran itu, perundingan pusingan ke-4 telah berjalan lancar, dengan mudah telah mencapai persetujuan asas. Seterusnya adalah pusingan kelima pada awal November, di mana Chin Peng datang di Phuket untuk membuat keputusan terakhir bagi persetujuan, kemudian mamasuki peringkat mendraf dokumen-dokumen persetujuan. Dokumen itu merangkumi Pengumuman Bersama, dua dokumen dalam persetujuan Kerajaan Thailand dengan PKM dan dua dokumen dalam persetujuan kerajaan Malaysia dengan PKM, pada umumnya disebut Persetujuan Damai Hadyai.
Upacara penandatangan Persetujuan Damai Hadyai berlangsung dengan penuh istiadat megah di Hotel Le Gardent Hadyai, Thailand pada 2 Disember 1989. Persetujuan itu ditandatangani oleh wakil-wakil ketiga-tiga pihak disaksikan oleh para hadirin dan media pelbagai negeri sedunia, sudah tentu berefektif undang-undang yang diiktiraf antarabangsa.
1-: Persetujuan Menghentikan Aktiviti Bersenjata dalam Wilayah Thailad dan Memor Persefahaman antara kerajaan Thailand dengan PKM
Terma utamanya termasuk terma yang jelas melindungi hak bekas Tentera Rakyat, antara lain yang terpenting menetapkan “dalam semua kenyataan sama ada secara lisan atau bertulis, tidakmenggunakan kata-kata bersifat mengumpat seperti ‘menherah diri’ atau ‘berkompromi’.” “memberi kad pengenalan kepada bekas Tentera Rakyat”, “memperoleh kewarganegaraan Thailand ……atau dokumen imigran, supaya mereka boleh menekmati hak undang-undang yang wajar” dan sebagainya. Boleh dikatakan bahawa penghuni Kampung Perdamaian dan Kampung Persahabatan di Thailand adalah memiliki kewarganegaraan Thailand di bawah naungan persetujuan kerajaan Thailand dengan PKM.
（Catatan*1：Terma 3 persetujuan kerajaan Thailan dengan PKM sebagai berikut: (3. Markas Operasi Keselamatan Dalaman Kawasan Keempat dan pihak berkuasa berkenaan akan: Mengumumkan bahawa PKM menghentikan gerakan bersenjata di wilayah Thailad adalah satu tindakan rasional, bahkan tidak menggunakan kata-kata memfitnah seperti ‘menyerah diri’ ,’berkompromi/ dan sebagainya di dalam kenyataan secara lisan atau bertulis. Memberikan kad pengenalan kepada bekas Tentera Rakyat yang pernah memiliki kewarganegaraan Thailand, dan melalui langkah yang secocok dengan tuntutan dan syarat pihak rasmi, supaya mereka dalam kerakyatan negara lain dan ingin tinggal di Thailand itu memperoleh kewarganegaraan Thailand atau sijil imigran, supaya mereka menekmati hak undang-undang yang wajar. Dalam masa prosedur undang-undang tersebut itu, semua ahli diberi sijil hak bergerak. Bekas Tentera Rakyat Malaya dijamin hak memiliki harta benda secara sah sama seperti warganegara Thailannd.”
2-: Persetujuan kerajaan Malaysia dan PKM tentang Menghentikan Konfrontasi dan Peraturan Petadbiran
Terma utama sebagai berikut: antara lain suatu terma jelas menetapkan: “Selepas ini, kenyataan akhabar dikeluarkan apa-apa pihak pun mesti berdasarkan semangat persetujuan, tidak boleh menggunakan kata-kata bersifat memfitnah seperti ‘menyerah diri beramai-ramai’ dan ‘kompromi.” （Bagaimana terma ini dicapai boleh lihat Episod Perundingan Damai Phuket yang Jarang Diketahui）Tentang perlindungan dan keselamatan personal, selain dari hak bermastautin dan kehidupan aman, ditetapkan juga “kerajaan tidak akan mengenakan Akta Keselamatan Keselamatan (ISA) 1960 atau apa-apa undang-undang lainnya ke atas mereka kerana kegiatan mereka yang berkaitan dengan PKM dalam masa dahulu itu.” Bekas Tentera Rakyat yang kembali (ke tanah air), pemeriksaan masuk tidak akan mengambil apa-apa cara yang menimbulkan kejengkelan.” Tentang kewarganegaraan dan kad pengenalan, hak dan kewajiban juga ada terma yang jelas. Ketetapan tentang berpolitik termaktub “boleh menyertai aktiviti politik secara bebas termasuk membentuk parti politik di dalam skop undang-undang dan perlembagaan Persekutuan Malaysia.”
Bahkan, dalam proses perundingan, wakil-wakil PKM membentangkan fakta-fakta sejarah Anti-Jepun dan Anti-British yang dilancarkan oleh PKM, menghujah dengan membentangkan bukti-bukti kukuh tak terbantahkan, sehingga pihak kerajaan Malaysia berjaji membebsakan tahanan politik, dan ketua perwakilannya Datuk Rahim Nor membacakan kenyataan bertulis yang berbunyi: “Malaysai tidak menafikan atau mempertikaikan bakti PKM lepada kemerdekaan. Adapun setakat mana baktnya, …..terpulanglah kepada ahli sejarah.” Implikasi kenyataan ini tidak boleh diabaikan, kerana ini bermakna kami telah diberi hak bersuara perihal sejarah. (Lihat muka 438, My Side of History.)
Jelaslah, perundingan tersebut itu melalui proses perbahasan dan perjuangan selama 8 bulan. Persetujuan Damai Hadyai yang dicapai dengan perdamaian secara terhormat semua pihak itu, semua perkara termanya jelas dan efektif, adil dan munasabah, tidak boleh tidak dilaksanakan. Hasil ini dicapai melalui perwakilan PKM dibawah pimpinan Chin Peng berusaha siang berganti malam, memerah otak, berjereh lelah dan cekal berjuang dalam perundingan. Wahai pencapaiannya sungguh tidak mudah! Adalah baik jua satu bantingan diambil, iaitu ketua-ketua Parti Komunis Malaysia turun dari gunung. Menurut cerita dalam memoir Qiuzhen, bahawa Yijiang adalah “mengakhiri usahanya secara rahsia” dan “membawa kawan-kawan Kompeni Ke-5 keluar menyerah diri” . Manakala Zhang Zhongmin pula, ia “dipandu oleh Yijiang” pergi “bertemu dengan Menteri Dalam Negeri Thailand ……”, kemudian “membentuk perwakilan keluar untuk berunding……”. Ini memang lebih baik daripada Yijiang bergelaran “komander merah” itu, dan perundingannya mencapai persetujuan atas 8 perkara, terdapat perkara yang adil dan munasabah. Namun, persetujuan itu tiada upacara penantdatangan secara rasmi, tiada efektif undang-undang. Lihat lagi perihal berungding dengan pegawai kerajaan Malaysia. Yijiang lansung tidak peduli hal-hal lian, manakala Zhang Zhongmin dan Qiuzhen hanya setelah turun dari gunung barulah pergi mendapatkan pegawai kerajaan Malaysia untuk berunding. Cuba tanya, ketika itu ada apa modal lagi bagi mereka berunding, jadi, “Dalam perundingan, pegawai kerajaan Malaysia mengumumkan bahawa anasir kounis yang kembali (ke Malaysia) mesti menerima ‘pengubahan/trasform’, ini adalah dasar kerajaan”. Walaupun mereka ada kemukakan seharusnya kesalahan berlalu diampuni dan tidak boleh ditahan dan sebagainya, namun “pegawai kerajaan Malaysia bertegas ‘pengubahan’ mesti dilaksanakan. Begitulah kesudahannya.” Lihatlah, betapa cuai lalainya kerja mereka，lantas memperlakukan masalah hak dan kesejahteraan bawahan mereka sama seperti main-mainan kanak (Lihat muka 217-225 memoir Qiuzhen dalam bahasa Cina). Segalanya mudah dan jelas apabila perbantingan dibuat.
Bagi negara kita, sejak hari penandatanganannya Persetujuan Damai Hadyai telah direkod ke dalam lembaran bab sejarah. Dokumen-dokumen yang diarkibkan ketiga-tika pihak itu tidak ternafikan sesiapapun. Perkara-perkara atau termanya harus ditaati dan ditunaikan ketiga-tiga pihak, tidak boleh memungkirinya.
Dokumen-dokumen rujukan
(1) Pengumuman Bersama tiga pihak
(2) Empat dokumen Persetujuan Damai Hadyai
(3) My Side of History.(Chin Peng)
(4) Memoir Abdullah C. D.